ދުނިޔެއިން ދިވެހިރާއްޖެ ދެކޭއިރު، ފެންނަނީ ބިއްލޫރިފަދަ ސާފު ފަޅުތަކާއި، ކަނޑާއި، ހުދު ވެލިގަނޑުތަކާއި، ފަޚުރުވެރިވާ އަގުބޮޑެތި ރިސޯޓު ރަށްތަކެވެ. ނަމަވެސް މި ޕޯސްޓްކާޑު ފަދަ މަންޒަރުތަކުގެ އަނެއްކޮޅުގައި، ވަރަށް ކަންބޮޑުވާންޖެހޭ އަދި އިތުރުވަމުންދާ ނުރައްކަލެއް އެބައޮތެވެ - އެއީ އެކަށީގެންވާ ވަރަށް ވާހަކަ ދެކެވޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމާމެދު އެންމެން ހަނުހިމޭނުން ތިބެންޖެހޭ ހެއްޔެވެ؟

ތިރީގައި މިވަނީ މަސްތުވާތަކެތީގެ ވަބާ އިތުރުވަމުންދާ ގޮތާއި، އޭގެ މައިގަނޑު ސަބަބުތަކާއި، އަދި އެކަން ހުއްޓުވުމަށް ކުރެވޭ އަދި ނުކުރެވޭ ކަންތައްތަކުގެ ތަޙްޤީޤީ ދިރާސާއެއްގެ މައްޗަށް އެކުލަވާލާފައިވާ ޚުލާސާ ލިޔުމެކެވެ. 

ދިވެހި ޒުވާނުންގެ މެދުގައި މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޭނުންކުރުން ވަނީ ނުރައްކާތެރި މިންވަރަކަށް އިތުރުވަމުންނެވެ. އިޞްލާޙު ގެނައުމަށާއި ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ސަރުކާރުން ވައުދުވިޔަސް، ގިނަ ޒުވާނުންނަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ޙަޤީޤަތަކީ މުޅިން ތަފާތު ވާހަކައެކެވެ. މިއީ އަޑުމަޑު ބަލިމަޑުކަމެކެވެ - ސްކޫލުތަކާއި، ގޭބިސީތަކާއި، މުޖުތަމަޢުތަކުގެ ތެރެއަށް ވަދެގެން - ޤައުމުގެ މުސްތަޤުބަލު ނިގުޅައިގަންނަމުންދާ ކަމެކެވެ، އެއް ފުރާނައަކުން އަނެއް ފުރާނައަކަށެވެ.

ހަލާކުގެ ފަހަތުގައިވާ ހިސާބުތައް
ފުރިހަމަ ޤައުމީ ތަފާސް ހިސާބުތައް މަދުކަމުގައި ވިޔަސް، ވަކިވަކި ހާދިސާތަކާއި، ފުލުހުންގެ ރިޕޯޓުތަކާއި، ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ މަޢުލޫމާތުތަކުން ސާފުކޮށް ދައްކުވައިދެނީ: މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޭނުންކުރުން، ޚާއްޞަކޮށް 15 އަހަރާއި 30 އަހަރާ ދެމެދުގެ މީހުންގެ މެދުގައި، ހަލުވިކޮށް އިތުރުވަމުންދާކަމެވެ.

މާލޭގެ މަގުތަކުން ފެށިގެން އެކަހެރި ރަށްރަށުގެ މުޖުތަމަޢުތަކާ ހަމައަށް، މަސްތުވާތަކެތީގެ ވަބާއަކީ ކޮންމެ ދުވަހެއްގެ ޙަޤީޤަތަކަށް ވެފައިވެއެވެ. ބައެއް ސަރަޙައްދުތަކުގައި މަސްތުވާތަކެއްޗާ ގުޅުންހުރި ހާދިސާތައް ވަނީ އެހާ އާންމުވެފައި އެކަމުން މީހުން ސިހުމެއް ނެތެވެ - ހަމައެކަނި ވަރުބަލިވެއެވެ.

މިކަމަށް މަގުފަހިވާ ސަބަބުތައް: ގުޅިފައިވާ ކަންކަން
ގުޅިފައިވާ އެތައް މައިގަނޑު ސަބަބުތަކެއް ހުރުމުން، ޒުވާން ދިވެހިންގެ މެދުގައި މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޭނުންކުރުން މިހާ ބޮޑަށް އަށަގަނެފައިވާ ސަބަބު ދޭހަވެއެވެ.

•  ވަޒީފާ ނެތުމާއި އުއްމީދު ކެނޑުން: ޒުވާނުންގެ މެދުގައި ވަޒީފާ ނެތުމުގެ މައްސަލަވަނީ ނުރައްކާތެރި މިންވަރަކަށް އިތުރުވެފައެވެ. ގިނަ މީހުންނަށް، ޚާއްޞަކޮށް އެކަހެރި އަތޮޅުތަކުގައި، ތަޢުލީމާއި މާނަހުރި މަސައްކަތަށް ވާޞިލުވުމުގެ ފުރުޞަތު ވަރަށް މަދެވެ. ސާފު މުސްތަޤުބަލެއް ނެތުމުން، މަސްތުވާތަކެތި ވަނީ ދިރިއުޅުމުން ފިލައިގަތުމާއި ސަމާލުކަން އެހެން ކަންކަމަށް ބަދަލުކުރުމުގެ ވަސީލަތަކަށް ވެފައެވެ.
•  އެކުވެރިންގެ ނުފޫޒާއި މުޖުތަމަޢުގެ ނަޒަރު :ގުޅުން ބަދަހި ރަށްފުށުގެ މުޖުތަމަޢުތަކުގައި، އެކުވެރިންނާއެކު އުޅުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. ގިނަ ޒުވާނުންނަށް މަސްތުވާތަކެތި ތަޢާރަފުވަނީ އެކުވެރިންގެ ގްރޫޕުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. އަދި ހިތާމައަކީ، އެއަށް ދެވިހިފުމަށްފަހު، އެމީހުންނަށް މުޖުތަމަޢުގެ ނުރުހުން ލިބި، އެކަހެރިވެގެންދިއުމެވެ. މިކަމުން އެކަހެރިވުމާއި މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުން އިތުރުވެއެވެ.
•  ލިބެން ހުރުމާއި ފަސޭހައިން ލިބުން :މަސްތުވާތަކެއްޗާ ދެކޮޅަށް ހަރުކަށި ޤާނޫނުތައް އޮތްނަމަވެސް، ހެރޮއިން އަދި ސިންތެޓިކް މަސްތުވާތަކެތި (މެތް، ގުޅާތައް) ވަރަށް ފަސޭހައިން ލިބެން ހުރެއެވެ. ބޯޑަރު ކޮންޓްރޯލްތައް ދެރަވުމާއި، ރޭވިގެން ހިންގާ ވިޔަފާރީގެ ވިއުގަތަކާއި، އެކަށީގެންވާ ވަރަށް ފުލުހުން މަސައްކަތް ނުކުރުމުގެ ސަބަބުން މަސްތުވާތަކެތި ހޯދުމަކީ ކަންބޮޑުވާންޖެހޭ މިންވަރަށް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވެފައިވެއެވެ.

 އާއިލާތައް ރޫޅުމާއި ނަފްސާނީ އަނިޔާ :މަސްތުވާތަކެތީގެ ބޭނުންކުރުން ގިނަފަހަރު ގުޅިފައިވަނީ އިހްސާސްތަކަށް އަހަމިއްޔަތު ނުދިނުމާއި، ގޭތެރޭގެ އަނިޔާއާއި، ނުވަތަ ރޫޅިފައިވާ އާއިލާތަކާއެވެ. އިހްސާސްތަކަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ފަރާތެއް ނުވަތަ ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމަށް އެހީތެރިވާނެ ވަސީލަތްތައް ނެތުމުން، ގިނަ ޒުވާނުން މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރަނީ ކަންކަމާ ކުރިމަތިލުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

ނިޒާމުން މިކަމަށް އިޖާބަދޭތޯ؟
 އެކި ގޮތްގޮތަށް ފެންނަ ކަމެއްދިވެހި ސަރުކާރުން މި ހަލާކު ޢާންމުކޮށް ޤަބޫލުކޮށް، ފާއިތުވި އަހަރުތަކުގައި އެތައް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅާފައިވެއެވެ:
• ނޭޝަނަލް ޑްރަގް އެޖެންސީ (އެންޑީއޭ) އުފެއްދުން
• ޖަލަށްލުމުގެ ބަދަލުގައި ފަރުވާ ދިނުމަށް ޑްރަގް ކޯޓުތައް ތަޢާރަފުކުރުން
• ފަރުވާދޭ މަރުކަޒުތައް އިމާރާތްކުރުން
• ސްކޫލުތަކާއި އާއިލާތަކަށް އަމާޒުކޮށްގެން ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމުގެ ކެމްޕޭންތައް ހިންގުން
މިއީ ރަނގަޅު ފިޔަވަޅުތަކެއް ކަމުގައި ވިޔަސް، ފާޑުކިޔާ ފަރާތްތަކުން ބުނާ ގޮތުގައި މި މައްސަލައިގެ ބޮޑުމިނާއި ކުއްލި މިނަށް އެކަށީގެންވާ ވަރަށް މިކަންކަން އަމާޒުވެފައެއް ނުވެއެވެ.
 -  މުވައްޒަފުން މަދު، ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހޭ ފަރުވާދޭ މަރުކަޒުތައްފަރުވާދޭ މަރުކަޒުތަކުގެ އަދަދު އެކަށީގެންވާ ވަރަށްވުރެ މަދެވެ. ގިނަ މަރުކަޒުތަކުގައި ވަސީލަތްތައް މަދުވެފައި، މުވައްޒަފުން މަދެވެ. އަދި ނަފްސާނީ ފަރުވާއާއި، ހުނަރު ދަސްކޮށްދިނުމާއި، އަލުން މުޖުތަމަޢަށް ގުޅުވައިދިނުމުގެ ކަންކަން ވަރަށް މަދުން ހިންގެއެވެ. އަނބުރާ މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުން އާންމު ކަމެކެވެ، ޚާއްޞަކޮށް މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުމަށް މަގުފަހިކުރި އެ މާޙައުލަށް އެނށް އެނބުރި ދާ މީހުންނަށެވެ.
 -  ކުށްވެރިކުރުން އަދިވެސް ދެމިއޮތުންނިޒާމު ފަރުވާއަށް އިސްކަންދޭ ގޮތަކަށް ބަދަލުވަމުންދާ ކަމުގައި ވިޔަސް، ގިނަ މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރާ މީހުން - ޚާއްޞަކޮށް ތަކުރާރުކޮށް މިކަން ކުރާ މީހުން - އަދިވެސް ކުށްވެރިކުރެވެއެވެ. ނަތީޖާއަކީ: ހައްޔަރުކުރުމާއި، ޖަލަށްލުމާއި، އަދި އަނބުރާ މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުމުގެ ނުރައްކާތެރި ދައުރެކެވެ.
-  ރައްކާތެރިވުމަށް އަޅާ ފިޔަވަޅުތަކަށް އިސްކަން ނުދިނުންމަސްތުވާތަކެތިން ރައްކާތެރކާތެރިވުމަށް މާބޮޑު އިންވެސްޓްމަންޓެއް ކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. ސްކޫލުތަކުގައި ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ ކައުންސެލަރުން މަދެވެ. މަސްތުވާތަކެތީގެ ނުރައްކާުރައްކާތަކާ ބެހޭގޮތުން ޢާންމުންނަށް ދެވޭ މަޢުލޫމާތު ދެރަ ނުވަތަ ޒަމާނާ ނުގުޅެއެވެ. މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރަން ފެށުމުގެ އަލާމާތްތައް ގިނަފަހަރު ފާހަގަނުކުރެވި ދެމިގެންގޮސް، ފުރިހަމައަށް މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުމާ ހަމައަށް ދެއެވެ.

އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރުކުރާ މީހުންގެ އަޑުތައް
"ކުރާނެ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތް. މަސައްކަތެއް ނެތް، މުސްތަޤުބަލެއް ނެތް. އަހަރެން 16 އަހަރުގައި ފެށީ. އޭރުން ކަންކަން އެހާ ވޭންދެނިވި ނުވާހެން ހީވޭ." — އަޙްމަދު، 22 އަހަރު، ކުރީގެ މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރި މީހެއް (ނަން ބަދަލުކޮށްފައި)
"އަހަރެންގެ އާއިލާކައިރި ބުނަން ބިރުގަނޭ. އެހީ ބޭނުންވޭ، އެކަމަކު ކޮންތާކަށް ދާނީ ކަމެއް ނޭނގޭ. އެމީހުންނަށް އެނގިއްޖެއްޔާ، އަހަރެން ގެއިން ބޭރުކޮށްލާނެ." — ސާރާ، 19 އަހަރު، މިހާރު މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރާ މީހެއް (ނަން ބަދަލުކޮށްފައި)
މިއީ އެކަހެރި ވާހަކަތަކެއް ނޫނެވެ. މިފަދަ ހިތާމަވެރި ވާހަކަތައް ރަށްރަށުގައާއި، އާއިލާތަކުގައާއި، ޖީލުތަކުގައި ތަކުރާރުވަމުންދެއެވެ.
އަވަސް މިނެއްގައި ކޮންމެހެން ބަދަލުކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތައް
ތަޖުރިބާކާރުންނާއި، ޒުވާނުންގެ ޙައްޤުތަކަށް މަސައްކަތްކުރާ ފަރާތްތަކާއި، މުޖުތަމަޢުގެ އިސްވެރިން ގޮވާލަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި މަސްތުވާތަކެތިން ރައްކާތެރިވުމާއި ފަރުވާދިނުމަށް ހަރުދަނާ، ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުމަށެވެ.

✅ ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމުގެ ޚިދުމަތްތައް ފުޅާކުރުންކޮންމެ ސްކޫލެއްގައާއި ރަށެއްގެ ކްލިނިކެއްގައި ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ ކައުންސެލަރުންނާއި ނަފްސާނީ ދުޅަހެޔޮކަމުގެ މުދައްރިސުން ތިބެންވާނެއެވެ.
✅ ރައްކާތެރިވުމާއި ތަޢުލީމަށް އިންވެސްޓްކުރުންޅަ އުމުރުން ފެށިގެން މިކަމަށް މަސައްކަތްކުރަންވާނެއެވެ. ދަރިވަރުންނާއި، މުދައްރިސުންނާއި، ބެލެނިވެރިންނަށް ތެދު، އުމުރާ ގުޅޭ މަޢުލޫމާތާއި ވަސީލަތްތައް ފޯރުކޮށްދޭންވާނެއެވެ.
✅ ހުނަރާއި ވަޒީފާގެ ފުރުޞަތުތައް ފޯރުކޮށްދިނުންވޮކޭޝަނަލް ތަމްރީނާއި، އެޕްރެންޓިސްޝިޕްތަކާއި، ޒުވާނުންގެ ވިޔަފާރިވެރިކަމުގެ ޕްރޮގްރާމްތަކުން ޒުވާނުންނަށް މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ބަދަލު ގޮތްތަކެއް ހޯދައިދެވިދާނެއެވެ.
✅ އާއިލާތަކާއި މުޖުތަމަޢުތަކަށް އެހީތެރިވުންމަސްތުވާތަކެތިން ރައްކާތެރިވުން ފެށެނީ ފުލުހުންނާ ހަމައިން ނޫނެވެ - އެކަން ފެށެނީ ގެއިންނެވެ. މުޖުތަމަޢުތަކަށް ނުރައްކަލުގައިވާ ޒުވާނުންނަށް އެހީތެރިވެވޭނެ ގޮތްތައް ދަސްކޮށްދޭންވާނެއެވެ، ލަދުވެތިކަމެއް ނުވަތަ ޙުކުމްކުރުމެއް ނެތިއެވެ.
✅ ބޭނުންކުރާ މީހުންގެ ބަދަލުގައި ވިޔަފާރިކުރާ މީހުންނާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތްކުރުންޤާނޫނު ތަންފީޒުކުރުމުގެ މަސައްކަތްތައް އަމާޒުކުރަންވާނީ މަގުމަތީގައި ބޭނުންކުރާ މީހުންގެ ބަދަލުގައި ބޮައި ބޮޑެތި މިންވަރުން ވިޔަފާރިކުރާ މީހުންނާއި ކޮރަޕްޓް ސަޕްލައި ވިއުގަތަކާ ދެކޮޅަށެވެ.

އަޑުމަޑުކަން ނިމުމަކަށް ގެނައުމުގެ ވަގުތު
ދިވެހި ޒުވާނުންގެ މެދުގައި މަސްތުވާތަކެތީގެ ހަލާކަކީ ޙަޤީޤީ، އިތުރުވަމުންދާ، އަދި ނުރައްކާތެރި މިންވަރަކަށް އިހުމާލުވެފައިވާ މައްސަލައެކެވެ. މިކަމުން ޢާންމު ޞިއްޙަތަށާއި، ޤައުމީ އުފެއްދުންތެރިކަމަށާއި، ޤައުމުގެ އިޖްތިމާޢީ ދުޅަހެޔޮކަމަށް ނުރައްކާވެއެވެ. އެއްވެސް ބަދަލެއް ނައިސްފިނަމަ، ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނުރައްކާވަނީ މުޅި ޖީލެއް މަސްތުވާތަކެއްޗަށް ދެވިހިފުމާއި، މުޖުތަމަޢުގެ ނުރުހުމާއި، އަދި ހިތާމަތަކަކަށް އެތައް ޒަމާނަކަށް ގެއްލިގެން ދިއުމެވެ. ނަމަވެސް އިސްވެރިންނާއި، މުދައްރިސުންނާއި، ބެލެނިވެރިންނާއި، އަދި މުޖުތަމަޢުތަކުން މިހާރުން މިހާރަށް - ހަރުދަނާކަމާއި އޯގާތެރިކަމާއެކު - ޢަމަލުކޮށްފިނަމަ، މި ހަލާކު ރަނގަޅުކުރެވިދާނެއެވެ. އަޑުމަޑުކޮށް ތިބުމުގެ ވަގުތު ވަނީ ފާއިތުވެފައެވެ. މިހާރު އައިސްފައި މިވަނީ ޙައްލުތައް ހޯދުމުގެ ވަގުތެވެ. ދެން ވާނެ ގޮތަކުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ މުސްތަޤުބަލު ކަނޑައެޅިގެންދާނެއެވެ. މަސްތުވާތަކެތީގެ ވަބާއާ ދެކޮޅަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތުގައި އެންމެން ބައިވެރިވެ، އެކުގައި މަސައްކަތްކޮށްގެން މެނުވީ މި ނުރައްކާތެރި މައްސަލަ ޙައްލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ.

ޒުވާނުންނަށް އުއްމީދާއި ފުރުޞަތުތައް ފޯރުކޮށްދިނުމަކީ މުޅި ޤައުމުގެ ޒިންމާއެކެވެ. މަސްތުވާތަކެތީގެ ވަބާއިން ސަލާމަތްވުމަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ މުސްތަޤުބަލަށް ކުރެވޭ އިންވެސްޓްމަންޓެކެވެ. މިއަދު އަޅާ ކޮންމެ ފިޔަވަޅަކީ މާދަމާގެ ދިވެހިރާއްޖެ އުފެއްދުމަށް އެޅޭ ފިޔަވަޅެކެވެ.

މި މައްސަލައަށް ޙައްލު ހޯދުމަކީ ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެކުގައި މަސައްކަތްކޮށްގެން، ހަރުދަނާ ސިޔާސަތުތަކާއި ޕްރޮގްރާމްތައް ތަންފީޒުކޮށްގެން، އަދި ކޮންމެ ފަރުދަކުވެސް އޭނާގެ ދައުރު އަދާކޮށްގެން، ދިވެހިރާއްޖެއަށް މި ސައިލެންޓް ކްރައިސިސްއިން އަރައިގަނެވޭނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމުގެ މުސްތަޤުބަލަށްޓަކައި މިއަދު މަސައްކަތް ފަށަމާ ހިންގަވާށެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޒުވާނުންނަށްޓަކައެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މުޖުތަމަޢަށްޓަކައެވެ. އަދި އެއްވެސް މީހަކު އިހުމާލު ކޮށްލެވޭވަރުގެ މީހެއް ނޫނެވެ. ކޮންމެ ފުރާނައަކީވެސް މުހިންމު ފުރާނައެކެވެ.